Có hiệu lực từ ngày 1/7/2015, Luật Nhà ở sửa đổi quy định, người Việt tại nước ngoài có cơ hội được sở hữu các bất động sản lâu dài tại Việt Nam. Nhưng trên thực tế, kiều bào vẫn gặp phải nhiều khó khăn do những vướng mắc còn tồn tại.

Việt kiều bỏ cuộc

Ngày 31/10, Tp.HCM đã diễn ra hội nghị về cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng (GCNQSD) đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản với người Việt ở nước ngoài. Tại hội nghị, ông Huỳnh Đăng Hải (ngụ tại Q.2, kiều bào Pháp) kể, sau chủ trương cho phép người Việt ở nước ngoài được sở hữu nhà tại Việt Nam, tôi đã về tìm mua một căn biệt thự ở Việt Nam để kinh doanh và sau đó sẽ về ở. Dù thủ tục với bên chủ nhà đã hoàn tất nhưng khi làm thủ tục tại chính quyền sở tại, họ lại không đồng ý vì cho rằng hồ sơ chứng minh không rõ ràng. Ông nói: “Dù tôi đã dẫn cả người họ hàng lẫn hàng xóm ra phường để chứng minh mình sinh ở Việt Nam, song họ vẫn không giải quyết mà bắt phải có giấy xác nhận của địa phương. Tôi sang Pháp đến nay đã hơn 30 năm, còn giấy tờ gì về nhân thân đâu”.

Cũng tương tự, là kiều bào Mỹ, ngụ tại Q. Tân Phú, chị Lê Thị Thùy Hoa tiếc nuối: “20 tuổi, tôi lấy chồng là Việt kiều, sau đó theo chồng sang Mỹ định cư, lập nghiệp. Giờ muốn về góp sức xây dựng quê hương, nhưng ngặt nỗi, mình không có một chỗ ở cố định làm sao an cư. Cụ thể, khi tôi đi xem đất thì công ty tư vấn đòi tôi phải có quốc tịch Việt Nam, trong khi tôi bảo mình có hộ chiếu họ vẫn không chấp nhận. Chạy tới chạy lui gần cả năm trời, gõ cửa nhiều cơ quan nhà nước nhưng kết quả vẫn như vậy. Chán nản, chúng tôi đang có ý định quay trở lại Mỹ sống đến hết đời”.

Bà Phạm Thị Dung (kiều bào Đức) kể bà đã có GCNQSD đất tại Q.9. Bà đã cẩn thận đến Đại sứ quán của Đức xin lại hộ chiếu cũ khi còn ở Việt Nam trước khi về nước. Bà cầm cả hộ chiếu mới (Đức) và hộ chiếu cũ (Việt Nam) khi trở về. Tại Việt Nam, bà đến Phòng Tài nguyên môi trường Q.9 để đổi số hộ chiếu mới vào GCNQSD đất. Tuy nhiên, cán bộ tại đây yêu cầu bà phải chứng nhận hai số hộ chiếu này đều là của bà. Do đó, bà phải bay lại Đức nhưng ở Đức, việc này không cần xác nhận do hai hộ chiếu của tôi nghiễm nhiên là một, trong khi đó Việt Nam lại yêu cầu xác nhận. Bà Dung than thở: "Vậy ai xác nhận cho tôi đây? Thời gian đã rất lâu rồi nhưng tới giờ tôi vẫn chưa thay đổi được số hộ chiếu của mình trên giấy QSD đất. Chắc phải bỏ cuộc!”.

Còn tồn tại nhiều vướng mắc

Luật Nhà ở năm 2014 quy định, khi sở hữu nhà ở tại Việt Nam, Việt kiều có các quyền và nghĩa vụ như các cá nhân, hộ gia đình trong nước. Dù đã điều chỉnh khung pháp lý, nhưng vẫn còn nhiều vướng mắc khi giải quyết việc sở hữu nhà ở của người Việt Nam định cư tại nước ngoài. Khi mua nhà tại Việt Nam, để có đủ điều kiện đứng tên chủ quyền bất động sản, Việt kiều phải chứng minh được nguồn gốc, nhân thân của mình.

Theo Phó Chủ nhiệm UB về người Việt Nam ở nước ngoài Tp.HCM, ông Trần Hòa Phương, vấn đề khó khăn nhất là xác nhận nhân thân. Trên thực tế, khi có hộ chiếu Việt Nam, được nhập cảnh vào Việt Nam, kiều bào được đối xử như người Việt Nam. Ông Phương hướng dẫn: “Việc chứng nhận nguồn gốc người Việt do ba cơ quan phối hợp thực hiện là: Cơ quan đại diện ngoại giao của Việt Nam ở nước ngoài; UB Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài; Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cấp cho người Việt Nam ở nước ngoài. Bên cạnh đó, việc chuyển tiền từ nước ngoài về Việt Nam cần phải theo đúng quy định của pháp luật. Nếu muốn vay tiền từ ngân hàng thì phải tiến hành thêm một số thủ tục khác”.

Là một chuyên gia tài chính ngân hàng, TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, hiện nay vẫn còn rất ít kiều bào mua nhà tại Việt Nam. Nguyên nhân là bởi số lượng nhà kiều bào được quyền sở hữu bị giới hạn theo quy định của luật kinh doanh bất động sản sửa đổi. Hơn nữa, khi mua nhà, rất ít kiều bào có đủ 100% tiền mặt mà phải vay ngân hàng. Việt kiều cũng chỉ vay được tiền tại ngân hàng nước ngoài khi chứng minh được quyền tư hữu. Tuy nhiên, đất tại Việt Nam là của toàn dân, người dân không có quyền tư hữu mà chỉ có quyền sử dụng. Như vậy, kiều bào không thể vay ngoại, còn ngân hàng trong nước cũng không dám cho vay.

Theo ông Hiếu, việc người nước ngoài (gồm cả kiều bào) mua nhà đã có quy định “mở” là không nhất thiết họ ở Việt Nam hay nước ngoài. Hơn nữa, vấn đề chỉ được sở hữu nhà khi có nhân thân là người Việt cũng được kiều bào không quá đặt nặng. Ông Hiếu chia sẻ: “Muốn kiều bào mua được nhà thì luật và việc thực thi phải thông thoáng hơn, lãnh sự quán Việt Nam ở nước ngoài cần phổ biến sâu rộng, các công ty bất động sản phải tư vấn, giới thiệu những dự án khả thi cho kiều bào”.